Tự Kỷ Chức Năng Cao: Tổng Quan, Đặc Điểm Và Hỗ Trợ

Tự kỷ chức năng cao, hay HFA (High-Functioning Autism), là một dạng rối loạn phổ tự kỷ (ASD). Thuật ngữ này thường được sử dụng để mô tả những người mắc ASD có chỉ số IQ từ trung bình đến cao và nhận thức phát triển bình thường. Trẻ có khả năng thực hiện các kỹ năng cần thiết trong cuộc sống hàng ngày như nói, đọc, viết và tự chăm sóc bản thân.

Tự kỷ chức năng cao là gì?

Tự kỷ chức năng cao (HFA) là một dạng tự kỷ, trong đó cá nhân không bị suy giảm trí tuệ nhưng có thể gặp các vấn đề trong giao tiếp, nhận thức, biểu hiện cảm xúc và tương tác xã hội được gộp chung vào thuật ngữ rối loạn phổ tự kỷ (ASD) theo Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê các Rối loạn Tâm thần (DSM-5).

Mặc dù vậy, thuật ngữ “tự kỷ chức năng cao” vẫn được sử dụng phổ biến để phân biệt với các dạng tự kỷ khác, đặc biệt là tự kỷ điển hình, nơi trẻ gặp khó khăn đáng kể về ngôn ngữ và nhận thức.

Trẻ tự kỷ chức năng cao thường có khả năng ngôn ngữ tốt hơn và có thể sống độc lập, nhưng trẻ vẫn gặp khó khăn trong giao tiếp xã hội và tương tác với người khác. Hãy cùng Dawn Bridge tìm hiểu bài viết dưới đây để hiểu rõ hơn về chủ đề tự kỷ chức năng cao ở trẻ có nhu cầu đặc biệt nhé!

Đặc điểm của trẻ tự kỷ chức năng cao

• Khó khăn trong giao tiếp xã hội: Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc hiểu các tín hiệu phi ngôn ngữ như nét mặt, cử chỉ và giọng điệu. Ví dụ, trẻ có thể không hiểu được ý nghĩa của một cái nháy mắt, một nụ cười gượng gạo, hoặc giọng điệu mỉa mai. Trẻ cũng có thể gặp khó khăn trong việc bắt đầu và duy trì các cuộc trò chuyện, cũng như hiểu các quy tắc xã hội, chẳng hạn như cách chào hỏi, cách cư xử trong các tình huống khác nhau, hoặc cách thể hiện sự đồng cảm.
• Hành vi lặp đi lặp lại: Trẻ có thể có những hành vi lặp đi lặp lại như lắc lư người, vỗ tay hoặc sắp xếp đồ vật một cách cứng nhắc. Ví dụ, trẻ có thể thích xếp các đồ vật theo một thứ tự nhất định, hoặc lặp đi lặp lại một câu nói hoặc một hành động nhiều lần. Trẻ cũng có thể có những sở thích đặc biệt và tập trung cao độ vào một số chủ đề nhất định.
• Nhạy cảm với các kích thích giác quan: Trẻ có thể nhạy cảm với ánh sáng, âm thanh, mùi vị hoặc xúc giác. Ví dụ, trẻ có thể cảm thấy khó chịu với ánh sáng chói, tiếng ồn lớn, mùi hương nồng, hoặc quần áo có chất liệu thô ráp. Điều này có thể khiến trẻ cảm thấy khó chịu hoặc bị kích động trong một số môi trường, chẳng hạn như những nơi đông người, ồn ào, hoặc có nhiều ánh sáng.

• Khó khăn trong việc điều chỉnh cảm xúc: Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc kiểm soát cảm xúc của mình và có thể dễ dàng bị kích động hoặc tức giận khi gặp phải những tình huống căng thẳng, hoặc không như mong đợi. Trẻ cũng có thể gặp khó khăn trong việc thể hiện cảm xúc của mình một cách phù hợp, chẳng hạn như khó diễn tả niềm vui, nỗi buồn, hoặc sự tức giận.
• Trí thông minh bình thường hoặc trên trung bình: Mặc dù gặp khó khăn trong giao tiếp xã hội, trẻ tự kỷ chức năng cao thường có trí thông minh bình thường hoặc trên trung bình. Trẻ có thể học tập tốt ở trường, có khả năng ghi nhớ và tư duy logic tốt, và có thể thành công trong sự nghiệp, đặc biệt là trong những lĩnh vực đòi hỏi sự tập trung cao độ và kỹ năng phân tích.
• Yếu tố di truyền và cấu trúc não: Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tự kỷ chức năng cao có liên quan đến sự bất thường trong cấu trúc của một số khu vực não cụ thể, bao gồm hạch hạnh nhân, khu vực con quay hồi chuyển fusiform, sulcus thái dương trên và vỏ não trước. Ngoài ra, yếu tố di truyền cũng đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của tự kỷ chức năng cao.
• Quan niệm sai lầm về vắc-xin: Có một quan niệm sai lầm phổ biến rằng một số loại vắc-xin, chẳng hạn như vắc-xin MMR, có thể gây ra tự kỷ chức năng cao. Tuy nhiên, nghiên cứu này đã bị bác bỏ và không có bằng chứng khoa học nào chứng minh mối liên hệ giữa vắc-xin và tự kỷ.

Chẩn đoán và can thiệp

Việc chẩn đoán tự kỷ chức năng cao thường dựa trên các kỹ thuật sau:

• Khám tổng quát: Bác sĩ sẽ tiến hành khám sức khỏe tổng quát để loại trừ các vấn đề y tế khác có thể gây ra các triệu chứng tương tự như tự kỷ.
• Khai thác triệu chứng, tiền sử bệnh lý: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng của trẻ, cũng như tiền sử phát triển và bệnh lý của gia đình.
• Trắc nghiệm tâm lý: Trẻ sẽ được thực hiện các bài trắc nghiệm tâm lý để đánh giá khả năng giao tiếp, tương tác xã hội, hành vi và nhận thức.

Can thiệp sớm là rất quan trọng để giúp trẻ tự kỷ chức năng cao phát triển các kỹ năng cần thiết và hòa nhập cộng đồng. Đặc biệt, giai đoạn từ 1-3 tuổi, trước khi trẻ đi học, là thời điểm vàng để can thiệp, giúp trẻ học các kỹ năng và hòa nhập xã hội dễ dàng hơn. Các phương pháp can thiệp bao gồm:

• Liệu pháp tâm lý: Giúp trẻ kiểm soát cảm xúc, giảm hành vi lặp đi lặp lại và học cách tương tác xã hội. Các liệu pháp tâm lý thường được sử dụng bao gồm liệu pháp hành vi nhận thức (CBT), liệu pháp trò chơi, và liệu pháp gia đình.
• Ngôn ngữ trị liệu: Cải thiện khả năng giao tiếp của trẻ, bao gồm cả giao tiếp phi ngôn ngữ. Ngôn ngữ trị liệu giúp trẻ phát triển kỹ năng ngôn ngữ, cải thiện khả năng hiểu và sử dụng ngôn ngữ, cũng như học cách giao tiếp hiệu quả hơn.
• Sử dụng thuốc: Có thể được sử dụng để điều trị các triệu chứng liên quan như trầm cảm, lo lắng hoặc rối loạn ám ảnh cưỡng chế. Tuy nhiên, không có thuốc đặc trị cho tự kỷ chức năng cao, và việc sử dụng thuốc cần được cân nhắc kỹ lưỡng bởi bác sĩ chuyên khoa.
• Các phương pháp can thiệp khác: Bao gồm vật lý trị liệu, phân tích hành vi ứng dụng và hòa nhập cảm giác. Các phương pháp này giúp trẻ cải thiện các kỹ năng vận động, tăng cường khả năng tập trung, và giảm nhạy cảm với các kích thích giác quan.

Hỗ trợ trẻ tự kỷ chức năng cao

Sự hỗ trợ từ gia đình, nhà trường và cộng đồng là rất quan trọng để giúp trẻ tự kỷ chức năng cao phát triển toàn diện.

Vai trò của cha mẹ

Đối với trẻ rối loạn phổ tự kỷ, cha mẹ chính là bác sĩ, điều dưỡng, chuyên gia dinh dưỡng, thầy cô giáo và bạn bè của con. Cha mẹ có thể hỗ trợ con bằng cách:

• Thường xuyên trò chuyện với con và hướng dẫn con cách sử dụng ngôn ngữ phù hợp với từng ngữ cảnh.
• Khuyến khích con tham gia các hoạt động xã hội và trò chơi phù hợp với lứa tuổi để giúp con phát triển các kỹ năng xã hội và giao tiếp.
• Tạo môi trường sống an toàn và thoải mái cho con, hạn chế các yếu tố gây căng thẳng và kích động.
• Tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia và tổ chức.
• Chấp nhận và yêu thương con vô điều kiện, giúp con tự tin và phát triển.

Vai trò của nhà trường và cộng đồng

• Nhà trường cần tạo điều kiện cho trẻ tự kỷ chức năng cao hòa nhập với các bạn đồng trang lứa, đồng thời cung cấp các hỗ trợ giáo dục phù hợp với nhu cầu của trẻ.
• Cộng đồng cần nâng cao nhận thức về tự kỷ chức năng cao, xóa bỏ định kiến và kỳ thị, tạo môi trường sống hòa nhập và thân thiện cho trẻ tự kỷ.

Các chương trình hỗ trợ của chính phủ

Chính phủ Việt Nam đã và đang triển khai nhiều chương trình hỗ trợ người tự kỷ, bao gồm:

• Phổ cập giáo dục cho trẻ tự kỷ.
• Phát triển mạng lưới cung cấp dịch vụ phát hiện sớm, điều trị, trị liệu và phục hồi chức năng cho trẻ tự kỷ.
• Hỗ trợ triển khai giáo dục hòa nhập ở các cấp học.
• Nghiên cứu biên soạn tài liệu hỗ trợ cho các gia đình có trẻ tự kỷ.

Các tổ chức hỗ trợ

Một số tổ chức hỗ trợ người tự kỷ tại Việt Nam bao gồm:

• VAN – Mạng lưới tự kỷ Việt Nam: Tổ chức xã hội phi lợi nhuận bảo vệ và hỗ trợ trẻ tự kỷ.
• Khoa Giáo dục đặc biệt, Đại học Sư phạm Hà Nội: Cơ sở hàng đầu về nghiên cứu và đào tạo trong lĩnh vực giáo dục đặc biệt.

Khó khăn và thách thức

Đối với trẻ tự kỷ chức năng cao

• Khó khăn trong việc hòa nhập xã hội và xây dựng các mối quan hệ: Do khó khăn trong giao tiếp và tương tác xã hội, trẻ tự kỷ chức năng cao có thể gặp khó khăn trong việc kết bạn, duy trì các mối quan hệ, và hòa nhập với cộng đồng.
• Dễ bị hiểu lầm và kỳ thị: Sự thiếu hiểu biết của cộng đồng về tự kỷ chức năng cao có thể dẫn đến định kiến, kỳ thị, và phân biệt đối xử với trẻ tự kỷ. Điều này có thể ảnh hưởng đến sự tự tin, lòng tự trọng, và cơ hội học tập và việc làm của trẻ tự kỷ.
• Khó khăn trong học tập và công việc: Mặc dù có trí thông minh bình thường hoặc trên trung bình, trẻ tự kỷ chức năng cao có thể gặp khó khăn trong học tập và công việc do những đặc điểm riêng của tự kỷ, chẳng hạn như khó khăn trong việc tư duy trừu tượng, nắm bắt thông tin toàn cảnh, và thích ứng với những thay đổi.
• Các vấn đề về sức khỏe tâm thần: Trẻ tự kỷ chức năng cao có nguy cơ cao mắc các vấn đề về sức khỏe tâm thần như lo âu và trầm cảm. Điều này có thể do những khó khăn mà họ gặp phải trong cuộc sống, cũng như sự kỳ thị và phân biệt đối xử từ xã hội.

Đối với gia đình

• Áp lực về kinh tế và thời gian trong việc chăm sóc và hỗ trợ con: Việc chăm sóc và hỗ trợ trẻ tự kỷ chức năng cao đòi hỏi nhiều thời gian, công sức, và chi phí, gây áp lực lớn cho gia đình, đặc biệt là về kinh tế.
• Căng thẳng tâm lý và kiệt sức: Cha mẹ của trẻ tự kỷ chức năng cao thường phải đối mặt với căng thẳng tâm lý và kiệt sức do những khó khăn trong việc nuôi dạy con, cũng như áp lực từ xã hội.
• Khó khăn trong việc tìm kiếm các dịch vụ hỗ trợ phù hợp: Hệ thống dịch vụ hỗ trợ cho trẻ tự kỷ tại Việt Nam còn nhiều hạn chế, khiến nhiều gia đình gặp khó khăn trong việc tìm kiếm các dịch vụ phù hợp với nhu cầu của con.

Kết luận

Tự kỷ chức năng cao là một dạng rối loạn phổ tự kỷ với những đặc điểm riêng biệt. Trẻ tự kỷ chức năng cao có thể có trí thông minh bình thường hoặc trên trung bình, nhưng trẻ gặp khó khăn trong giao tiếp xã hội, tương tác với người khác, và điều chỉnh cảm xúc. Việc hiểu biết về tự kỷ chức năng cao, chẩn đoán sớm và can thiệp kịp thời, cùng với sự hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng, sẽ giúp trẻ tự kỷ chức năng cao phát huy tối đa tiềm năng và có một cuộc sống ý nghĩa.

Tuy nhiên, trẻ tự kỷ chức năng cao và gia đình của trẻ vẫn phải đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức, đặc biệt là sự kỳ thị và phân biệt đối xử từ xã hội. Cần có thêm nhiều nghiên cứu về tự kỷ chức năng cao, cũng như các chương trình hỗ trợ và nâng cao nhận thức cộng đồng để giúp trẻ tự kỷ chức năng cao hòa nhập trong cuộc sống.