Trẻ tự kỷ sợ gì? Đây là câu hỏi thường trực của nhiều bậc cha mẹ có con mắc chứng tự kỷ. Nỗi sợ hãi của trẻ tự kỷ thường khác với trẻ phát triển điển hình, xuất phát từ những khó khăn trong việc xử lý thông tin cảm giác và giao tiếp xã hội. Hiểu được điều trẻ tự kỷ sợ sẽ giúp cha mẹ đồng cảm và hỗ trợ con vượt qua những nỗi sợ này. Bài viết này Dawn Bridge sẽ giúp cha mẹ đi sâu vào tìm hiểu những điều trẻ tự kỷ sợ và cách cha mẹ có thể giúp đỡ con.
Tại Sao Trẻ Tự Kỷ Sợ?
Tại sao trẻ tự kỷ sợ? Câu hỏi này ẩn chứa nhiều điều cha mẹ cần thấu hiểu để có thể đồng hành cùng con trên hành trình vượt qua nỗi sợ hãi. Nỗi sợ của trẻ tự kỷ không chỉ đơn giản là sự nhút nhát hay lo lắng thông thường, mà thường bắt nguồn từ những khác biệt sâu xa trong cách não bộ xử lý thông tin và tương tác với thế giới.
Rối Loạn Xử Lí Cảm Giác
Đây là một trong những nguyên nhân trẻ tự kỷ sợ phổ biến nhất. Trẻ tự kỷ có thể trải nghiệm thế giới cảm giác khác biệt so với trẻ phát triển điển hình. Trẻ có thể:
-
Quá nhạy cảm (Hypersensitive): Một số trẻ tự kỷ quá nhạy cảm với các kích thích cảm giác. Âm thanh, ánh sáng, mùi vị, xúc giác mà người khác thấy bình thường có thể gây quá tải và khó chịu cho trẻ, dẫn đến nỗi sợ hãi. Ví dụ, trẻ có thể sợ tiếng ồn lớn, ánh sáng chói, hoặc chất liệu vải thô ráp.
-
Kém nhạy cảm (Hyposensitive): Một số khác lại kém nhạy cảm với kích thích. Trẻ có thể tìm kiếm các cảm giác mạnh, như xoay tròn, đập đầu, hoặc tự làm đau bản thân, để đáp ứng nhu cầu cảm giác. Trẻ có thể không sợ hãi những thứ mà trẻ khác thường sợ, như độ cao hoặc bóng tối.
-
Khó khăn trong việc lọc và xử lý kích thích: Trẻ tự kỷ có thể gặp khó khăn trong việc lọc và xử lý các kích thích cảm giác khác nhau cùng một lúc. Điều này có thể gây ra sự bối rối, quá tải và lo lắng, dẫn đến nỗi sợ hãi.
Khó Khăn Trong Việc Dự Đoán
Trẻ tự kỷ thường thích sự ổn định, routine và lặp lại. Trẻ cảm thấy an toàn khi biết điều gì sẽ xảy ra tiếp theo. Vì vậy, những thay đổi đột ngột, sự kiện bất ngờ, hoặc môi trường mới có thể khiến trẻ tự kỷ sợ hãi và lo lắng.
-
Thay đổi thói quen: Một thay đổi nhỏ trong lịch trình hàng ngày cũng có thể gây ra sự lo lắng và sợ hãi cho trẻ.
-
Môi trường mới: Đi đến một nơi mới, gặp gỡ người lạ, hoặc tham gia một hoạt động mới có thể là một trải nghiệm đáng sợ đối với trẻ.
Khó Khăn Trong Giao Tiếp
Khó khăn trong giao tiếp có thể làm tăng nỗi sợ hãi ở trẻ tự kỷ vì:
-
Khó khăn trong việc diễn đạt nỗi sợ: Trẻ có thể không biết cách diễn đạt bằng lời những gì mình đang sợ hãi, khiến người khác khó hiểu và giúp đỡ.
-
Hiểu sai lời nói và hành động của người khác: Do khó khăn trong việc xử lý thông tin xã hội, trẻ có thể hiểu sai ý định của người khác, dẫn đến sự lo lắng và sợ hãi.
Nỗi sợ hãi ở trẻ tự kỷ thường xuất phát từ những khó khăn trong xử lý cảm giác, dự đoán, giao tiếp và rối loạn lo âu. Hiểu rõ những nguyên nhân này giúp cha mẹ và người chăm sóc đồng cảm hơn với trẻ, từ đó có thể hỗ trợ trẻ hiệu quả hơn trong việc vượt qua nỗi sợ hãi và xây dựng sự tự tin.
Những Điều Trẻ Tự Kỷ Thường Sợ
Trẻ tự kỷ thường sợ những điều mà trẻ phát triển điển hình có thể không thấy đáng sợ. Nỗi sợ của chúng thường liên quan đến sự quá tải cảm giác, khó khăn trong dự đoán và những thách thức trong giao tiếp xã hội. Hiểu được những nỗi sợ phổ biến này sẽ giúp cha mẹ và người chăm sóc hỗ trợ trẻ tốt hơn.
Kích Thích Giác Quan
Sự nhạy cảm cảm giác khác biệt là nguyên nhân trẻ tự kỷ sợ các kích thích từ môi trường, bao gồm:
-
Âm thanh lớn, đột ngột: Tiếng còi xe, tiếng chuông báo cháy, tiếng sấm sét, tiếng chó sủa, tiếng máy hút bụi, tiếng máy xay sinh tố, tiếng nhạc lớn, tiếng la hét.
-
Ánh sáng chói, nhấp nháy: Ánh đèn flash, ánh sáng mặt trời, đèn nhấp nháy trong các cửa hàng, quán bar, hoặc công viên giải trí.
-
Xúc giác khó chịu: Chất liệu vải thô ráp, nhãn mác trên quần áo, bị chạm vào bất ngờ, nước bắn vào mặt, cát dính vào chân.
-
Mùi hương mạnh: Nước hoa, xà phòng, thức ăn có mùi nồng, mùi khói, mùi thuốc lá.
Sự Thay Đổi Và Môi Trường Mới
Do khó khăn trong việc dự đoán và thích nghi với thay đổi, trẻ tự kỷ thường sợ:
-
Thay đổi thói quen: Thay đổi giờ giấc sinh hoạt, thay đổi lộ trình đi học, thay đổi người chăm sóc.
-
Môi trường mới: Đi đến những nơi mới, gặp gỡ người lạ, tham gia các hoạt động mới.
-
Đám đông và không gian ồn ào: Siêu thị, trung tâm thương mại, rạp chiếu phim, sân chơi.
Tương Tác Xã Hội
Những khó khăn trong giao tiếp và tương tác xã hội cũng là nguyên nhân trẻ tự kỷ sợ:
-
Giao tiếp bằng mắt: Trẻ có thể sợ phải nhìn vào mắt người khác.
-
Nói chuyện trước đám đông: Trẻ có thể sợ phải phát biểu hoặc trình bày trước lớp.
-
Gặp gỡ người lạ: Trẻ có thể sợ hãi hoặc lo lắng khi gặp người lạ.
-
Bị từ chối hoặc chế giễu: Trẻ có thể sợ bị bạn bè từ chối hoặc chế giễu.
Biểu Hiện Khi Trẻ Tự Kỷ Sợ
Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc diễn đạt cảm xúc và nhu cầu của mình. Vì vậy, việc nhận biết biểu hiện khi trẻ tự kỷ sợ đòi hỏi sự quan sát tinh tế và thấu hiểu từ cha mẹ và người chăm sóc. Những biểu hiện này có thể khác với trẻ phát triển điển hình và đôi khi khó nhận ra nếu không chú ý.
Biểu Hiện Bằng Hành Vi
-
Khóc lóc, la hét: Đây là biểu hiện dễ nhận thấy nhất khi trẻ tự kỷ sợ. Tuy nhiên, khóc lóc và la hét cũng có thể là biểu hiện của nhiều cảm xúc khác, nên cha mẹ cần kết hợp với các biểu hiện khác để hiểu rõ nguyên nhân.
-
Trốn tránh: Trẻ có thể tìm cách trốn tránh những tình huống, địa điểm, con vật, hoặc đồ vật gây sợ hãi. Trẻ có thể chạy trốn, nấp sau người lớn, hoặc từ chối tham gia vào hoạt động.
-
Cứng đờ người, run rẩy: Cơ thể trẻ có thể trở nên căng cứng, run rẩy, hoặc co rúm lại khi sợ hãi.
-
Tăng động hoặc giảm động: Một số trẻ trở nên hiếu động bất thường, chạy nhảy không ngừng, hoặc nói nhiều hơn bình thường khi sợ hãi. Ngược lại, một số trẻ lại trở nên im lặng, thu mình và không muốn giao tiếp.
-
Hành vi tự kích thích: Trẻ có thể thực hiện các hành vi tự kích thích như vỗ tay, lắc lư, xoay người, hoặc gặm tay để tự trấn an và giảm bớt lo lắng. Những hành vi này có thể trở nên thường xuyên và dữ dội hơn khi trẻ sợ hãi.
-
Hành vi gây hấn: Trong một số trường hợp, trẻ có thể trở nên cáu gắt, hung hăng, hoặc có hành vi gây hấn khi sợ hãi. Đây là cách trẻ thể hiện sự lo lắng và bất an của mình.
Biểu Hiện Bằng Ngôn Ngữ
-
Khó diễn đạt nỗi sợ: Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc diễn đạt nỗi sợ hãi của mình bằng lời nói. Trẻ có thể chỉ nói được một vài từ, hoặc sử dụng ngôn ngữ không rõ ràng.
-
Lặp lại từ hoặc cụm từ: Trẻ có thể lặp lại một từ hoặc cụm từ liên tục khi sợ hãi.
-
Sử dụng ngôn ngữ không phù hợp: Trẻ có thể sử dụng ngôn ngữ không phù hợp với ngữ cảnh khi sợ hãi.
Biểu Hiện Bằng Các Dấu Hiệu Khác
Ngoài các biểu hiện về hành vi và ngôn ngữ, trẻ tự kỷ sợ cũng có thể thể hiện qua các dấu hiệu khác như:
-
Thay đổi về giấc ngủ: Trẻ có thể khó ngủ, ngủ không ngon giấc, hoặc gặp ác mộng.
-
Thay đổi về khẩu vị: Trẻ có thể ăn ít hơn hoặc ăn nhiều hơn bình thường.
-
Đau bụng, buồn nôn, hoặc các triệu chứng về tiêu hóa khác: Trẻ có thể gặp các triệu chứng này do stress và lo lắng.
Biểu hiện khi trẻ tự kỷ sợ có thể rất đa dạng và khác nhau ở mỗi trẻ. Cha mẹ cần chú ý quan sát, tìm hiểu nguyên nhân và đồng hành cùng con để giúp con vượt qua nỗi sợ hãi. Sự kiên nhẫn, thấu hiểu và yêu thương của cha mẹ là vô cùng quan trọng đối với sự phát triển của trẻ tự kỷ.
Hỗ Trợ Trẻ Tự Kỷ Vượt Qua Nỗi Sợ
Khi đã hiểu rõ những điều trẻ tự kỷ sợ và cách trẻ biểu hiện nỗi sợ hãi, cha mẹ có thể áp dụng các chiến lược hỗ trợ phù hợp. Hành trình giúp trẻ tự kỷ vượt qua nỗi sợ hãi đòi hỏi sự kiên nhẫn, thấu hiểu và tình yêu thương vô điều kiện.
Tạo Môi Trường An Toàn Và Dự Đoán Được
-
Lịch trình rõ ràng: Thiết lập một lịch trình hàng ngày rõ ràng và nhất quán, giúp trẻ biết điều gì sẽ xảy ra tiếp theo và giảm bớt lo lắng.
-
Chuẩn bị trước cho trẻ: Trước khi tham gia vào các hoạt động hoặc đi đến những nơi mới, hãy chuẩn bị trước cho trẻ bằng cách kể chuyện, cho trẻ xem hình ảnh, hoặc giải thích những gì sẽ xảy ra.
-
Giảm thiểu kích thích giác quan: Nhận biết và giảm thiểu các kích thích giác quan có thể gây quá tải cho trẻ, chẳng hạn như tiếng ồn, ánh sáng chói, hoặc đám đông. Sử dụng tai nghe chống ồn, kính râm, hoặc tìm một không gian yên tĩnh cho trẻ khi cần thiết.
Giúp Trẻ Hiểu Và Diễn Đạt Nỗi Sợ
-
Đặt tên cho cảm xúc: Giúp trẻ nhận biết và đặt tên cho cảm xúc của mình, ví dụ như “Con đang cảm thấy sợ hãi”.
-
Sử dụng hình ảnh hoặc biểu tượng: Nếu trẻ gặp khó khăn trong việc diễn đạt bằng lời, hãy sử dụng hình ảnh hoặc biểu tượng để giúp trẻ diễn tả nỗi sợ hãi.
-
Khuyến khích trẻ chia sẻ: Tạo không gian an toàn và lắng nghe khi trẻ chia sẻ nỗi sợ hãi của mình. Không nên phán xét hoặc chê bai cảm xúc của trẻ.
Tiếp Xúc Với Nỗi Sợ (desensitization)
Đây là một kỹ thuật hiệu quả giúp trẻ tự kỷ làm quen với nỗi sợ hãi một cách từ từ. Bắt đầu bằng việc cho trẻ tiếp xúc với nỗi sợ ở mức độ nhẹ nhàng và tăng dần mức độ khi trẻ cảm thấy thoải mái hơn.
-
Ví dụ: Nếu trẻ sợ tiếng máy hút bụi, hãy cho trẻ nhìn máy hút bụi từ xa, sau đó cho trẻ nghe tiếng máy hút bụi nhỏ dần và cuối cùng là cho trẻ chạm vào máy hút bụi khi đã tắt.
Dạy Trẻ Kĩ Năng Đối Phó
Trang bị cho trẻ các kỹ năng đối phó với lo lắng và sợ hãi, chẳng hạn như:
-
Kỹ thuật thở sâu: Hít thở sâu và chậm có thể giúp trẻ bình tĩnh lại khi sợ hãi.
-
Kỹ thuật thư giãn: Massage, nghe nhạc nhẹ nhàng, hoặc đọc sách cũng có thể giúp trẻ thư giãn.
-
Tự nói chuyện tích cực: Dạy trẻ tự nói với bản thân những điều tích cực để trấn an bản thân khi sợ hãi.
Hỗ trợ trẻ tự kỷ vượt qua nỗi sợ hãi là một quá trình đòi hỏi sự kiên nhẫn, thấu hiểu và đồng hành từ phía cha mẹ. Bằng cách áp dụng các chiến lược phù hợp, cha mẹ có thể giúp trẻ tự tin hơn trong việc khám phá thế giới xung quanh và sống một cuộc sống trọn vẹn hơn.
Kết Luận
Hiểu và hỗ trợ trẻ tự kỷ vượt qua nỗi sợ hãi là một phần quan trọng trong việc giúp trẻ phát triển toàn diện. Sự kiên nhẫn, thấu hiểu và đồng hành của cha mẹ sẽ là nguồn động viên lớn nhất cho trẻ.
Đọc thêm:
Bài viết từ Dawn Bridge cung cấp thông tin không thay thế cho lời khuyên y tế. Chúng tôi khuyến khích bạn nói chuyện với các nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe của bạn (bác sĩ, chuyên gia dinh dưỡng đã đăng ký, dược sĩ, v.v.) về mối quan tâm của bạn, các câu hỏi về hoặc việc sử dụng thực phẩm bổ sung và những gì có thể tốt nhất cho sức khỏe tổng thể của bạn. Bất kỳ đề cập nào trong thông tin này về một sản phẩm hoặc dịch vụ cụ thể hoặc khuyến nghị từ một tổ chức hoặc hiệp hội nghề nghiệp đều không thể hiện sự chứng thực của Dawn Bridge về sản phẩm, dịch vụ hoặc lời khuyên chuyên môn đó.