Những rối loạn đi kèm phổ biến với tự kỷ là gì?
Nghiên cứu của CDC Hoa Kỳ cho thấy hơn 95% trẻ tự kỷ có ít nhất một rối loạn đi kèm, và hơn một nửa trong số này có từ bốn rối loạn đi kèm trở lên. Các rối loạn này biểu hiện khác nhau ở mỗi trẻ, nhưng chúng có thể làm trầm trọng hơn các triệu chứng tự kỷ và khiến việc chẩn đoán trở nên khó khăn và muộn hơn.
Vì tự kỷ được chẩn đoán dựa trên các triệu chứng, nên các rối loạn đi kèm này cũng có thể bị nhầm lẫn là triệu chứng của tự kỷ. Tiến sĩ Amin- nhà thần kinh học phát triển thần kinh tại Bệnh viện Nhi đồng Quận Cam (CHOC) giải thích rằng điều này có thể làm tăng mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng. “Ngay cả khi trẻ đã được đánh giá dựa trên triệu chứng, điểm số tự kỷ có thể cao hơn chỉ vì có các rối loạn đi kèm này. Nhiều vấn đề này có liên quan đến nhau.”
Ví dụ, nếu một trẻ tự kỷ cũng gặp rối loạn về giấc ngủ, tiêu hóa như khó tiêu như táo bón, Tiến sĩ Amin – nhà thần kinh học phát triển thần kinh tại Bệnh viện Nhi đồng Quận Cam (CHOC) nói, “sự khó chịu này sẽ khiến bé ngủ kém hơn và khi giấc ngủ bị gián đoạn, bé sẽ lo lắng hơn.
Điều này có thể dẫn đến việc bé không muốn giao tiếp xã hội. Nếu bé vốn đã gặp khó khăn trong giao tiếp xã hội, thì giờ đây vấn đề có thể trở nên trầm trọng hơn.” Việc nhận biết và giải quyết các vấn rối loạn đi kèm có thể giúp gia đình và chuyên gia y tế xác định rõ đâu là triệu chứng cốt lõi của tự kỷ, đâu là các rối loạn đi kèm để từ đó đưa ra kế hoạch điều trị và can thiệp phù hợp.
Các rối loạn đi kèm phổ biến nhất với chứng tự kỷ bao gồm rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD), lo âu, trầm cảm, động kinh, rối loạn giấc ngủ, suy giảm thị lực hoặc thính lực và các vấn đề về đường tiêu hóa. Hiểu được mối liên hệ giữa các rối loạn đi kèm này với chứng tự kỷ rất quan trọng để hiểu rõ hơn những gì trẻ đang trải qua. Như Tiến sĩ Emily Haranin – nhà tâm lý học trẻ em và vị thành niên tại Bệnh viện Nhi đồng Los Angeles (Hoa Kỳ) nói, “Chúng tôi muốn điều trị cho toàn bộ những đứa trẻ mắc chứng tự kỷ, mà không chỉ là đưa ra chẩn đoán.”
Ví dụ, nếu trẻ hay đập đầu, có thể là do đau đầu mãn tính (trẻ tự kỷ có nguy cơ bị đau đầu nặng gấp 2,2 lần so với trẻ bình thường) và khó khăn hơn khi trẻ không thể tự diễn đạt bằng lời được về tình trạng này. Tương tự, việc trẻ biếng ăn hoặc kén ăn có thể là do dị ứng hoặc không dung nạp thực phẩm.
Các rối loạn đi kèm có biểu hiện khác nhau giữa bé gái so với bé trai tự kỷ không?
Việc xác định các rối loạn đi kèm cũng cần xem xét ở các yếu tố khác như giới tính. Nghiên cứu cho thấy bé gái tự kỷ thường có nhiều rối loạn đi kèm hơn bé gái bình thường, ở mức độ không thấy ở bé trai tự kỷ.
Một nghiên cứu cho thấy bé gái tự kỷ có nguy cơ bị rối loạn lo âu cao gấp 2,2 lần so với bé trai tự kỷ (so với tỉ lệ mắc tình trạng này ở trẻ bình thường: bé gái cao hơn 1,4 lần so với bé trai).
Một nghiên cứu khác cũng cho thấy dữ liệu tương tự, cho biết bé gái tự kỷ có nguy cơ mắc các rối loạn lo âu, rối loạn tâm trạng, khuyết tật trí tuệ, rối loạn phát triển, động kinh, rối loạn chuyển hóa, rối loạn tiêu hóa và rối loạn giấc ngủ cao hơn đáng kể so với bé trai tự kỷ.
Tự kỷ và tăng động giảm chú ý (ADHD)
Cả rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) và tự kỷ đều là những rối loạn phát triển thần kinh xuất hiện từ thời thơ ấu. Nghiên cứu cho thấy ADHD là một trong những vấn đề đồng thời phổ biến nhất của tự kỷ, với 40-70% trẻ tự kỷ có các triệu chứng ADHD đáng kể. Sự kết hợp của ADHD và tự kỷ có thể gây khó khăn cho việc chẩn đoán, vì các đặc điểm của ADHD có thể che khuất các đặc điểm cốt lõi của tự kỷ.
Tiến sĩ Haranin cho biết khi điều trị ADHD, điều quan trọng trước tiên là đảm bảo trẻ được can thiệp chất lượng cao để hỗ trợ các khó khăn liên quan đến tự kỷ, sau đó xác định rối loạn đi kèm nào nào gây ra mối lo ngại lớn nhất, đặc biệt là về hành vi, phải đảm bảo có biện pháp điều trị và hỗ trợ phù hợp.
Điều trị có thể bao gồm thuốc (cho rối loạn ADHD), nhưng can thiệp tâm lý và môi trường cũng rất được khuyến khích, chẳng hạn như giáo dục tâm lý, huấn luyện và hỗ trợ cha mẹ về hành vi, can thiệp hành vi và môi trường phù hợp với nhu cầu của trẻ, và liệu pháp. Việc điều trị cũng có thể kết hợp thuốc và liệu pháp hành vi, nhằm mục đích đạt hiệu quả cao nhất.
Tiến sĩ Amin giải thích rằng nếu trẻ không tập trung được, khiến liệu pháp can thiệp hành vi kém hiệu quả, và bác sĩ thấy cần thiết phải dùng thuốc điều trị ADHD, “thì chúng tôi có thể kết hợp các phương pháp điều trị, ví dụ như kết hợp thuốc và liệu pháp hành vi để giải quyết tốt nhất các triệu chứng. Tuy nhiên, việc điều trị sẽ luôn được điều chỉnh cho phù hợp với từng trẻ và gia đình. Khó có thể khái quát hóa, nhưng chúng tôi thấy rằng trẻ em mắc cả tự kỷ và ADHD có nhiều khả năng phải dùng thuốc hơn.”
Tự kỷ và rối loạn lo âu
Khoảng 40% trẻ em và thanh thiếu niên tự kỷ bị rối loạn lo âu, một số nghiên cứu cho thấy tỷ lệ lên đến 84%, so với khoảng 25% ở trẻ bình thường. Một nghiên cứu cho thấy lo âu ở trẻ tự kỷ có thể biểu hiện dưới dạng khó ngủ, tự làm đau bản thân, căng thẳng ở cha mẹ, khăng khăng giữ nguyên thói quen và phản ứng thái quá hoặc kém phản ứng với các kích thích giác quan. Các rối loạn lo âu đồng thời phổ biến nhất là ám ảnh xã hội, ám ảnh sợ hãi cụ thể, rối loạn lo âu lan tỏa, rối loạn lo âu chia ly và rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD).
Mặc dù lo âu có thể xuất hiện rõ ràng ở trẻ tự kỷ, nhưng nó không nằm trong tiêu chí chẩn đoán tự kỷ. Các triệu chứng của tự kỷ có thể bị nhầm lẫn với rối loạn lo âu, hoặc ngược lại, khiến việc đánh giá và chẩn đoán trở nên phức tạp.
Ví dụ, lo âu xã hội (tránh các tình huống xã hội hoặc sợ bị đánh giá) có thể bị nhầm lẫn là khiếm khuyết trong giao tiếp xã hội ở tự kỷ, hoặc các hành vi lặp đi lặp lại trong tự kỷ có thể trùng lặp với các hành vi bắt buộc trong rối loạn ám ảnh cưỡng chế OCD. Theo một báo cáo trên Spectrum, “Trẻ tự kỷ có nguy cơ bị lo âu cao hơn trẻ bình thường. Nhưng sự trùng lặp về đặc điểm giữa hai tình trạng này khiến việc chẩn đoán lo âu trở nên cực kỳ khó khăn.”
Nghiên cứu gần đây về rối loạn lo âu ở trẻ tự kỷ đã phát hiện ra những triệu chứng lo âu không điển hình. Điều này đã thúc đẩy nhà tâm lý học Connor Kerns và các đồng nghiệp tạo ra một phiên bản điều chỉnh và mở rộng của Lịch trình Phỏng vấn Rối loạn Lo âu (ADIS) để phát hiện những đặc điểm lo âu không điển hình này: sợ hãi khi thay đổi thói quen, sự mới lạ và sở thích bị hạn chế; sợ các tình huống xã hội mà không lo lắng về việc bị từ chối; nỗi sợ hãi cụ thể bất thường; và các hành vi bắt buộc không rõ mục đích.
Trẻ tự kỷ có thể khó hiểu, kiểm soát và/hoặc diễn đạt cảm xúc của mình, vì vậy việc xác định các yếu tố kích hoạt và triệu chứng lo âu là bước đầu tiên. Phương pháp điều trị lo âu phổ biến nhất ở trẻ tự kỷ là liệu pháp hành vi nhận thức (CBT), được điều chỉnh cho phù hợp với từng trẻ, kết hợp với sự tham gia của cha mẹ và đào tạo kỹ năng xã hội. Các biện pháp can thiệp khác bao gồm kỹ thuật thư giãn, công cụ trực quan, Truyện Xã hội và cho trẻ tiếp xúc an toàn với các yếu tố kích hoạt nỗi sợ hãi.
Cha mẹ nên xử lý như thế nào khi tự kỷ là chẩn đoán đến sau các chẩn đoán khác
Nếu con bạn được chẩn đoán chính là hội chứng Down, Fragile X, bại não, rối loạn lưỡng cực OCD hoặc động kinh kháng thuốc, bé cũng thể được chẩn đoán tiếp là mắc chứng tự kỷ. Tiến sĩ Amin khuyên rằng với mỗi tình trạng này, điều quan trọng là phải xử lý các bệnh lý y tế tiềm ẩn trước.
Ví dụ, với hội chứng Down, điều quan trọng là trước tiên phải điều trị y tế cho các vấn đề đồng thời phổ biến khác, chẳng hạn như suy giáp. Sau khi các vấn đề này được giải quyết, nếu trẻ tiếp tục được chẩn đoán là tự kỷ, thì việc chẩn đoán này sẽ giúp đưa ra liệu pháp can thiệp hành vi phù hợp, chẳng hạn như rèn luyện kỹ năng xã hội.
Về việc quản lý sử dụng thuốc, nếu tự kỷ là chẩn đoán đến sau, thì có khả năng cao là tình trạng bênh lý y tế đang mắc sẽ cần dùng thuốc. Tiến sĩ Amin khuyến cáo cần thận trọng khi điều trị các rối loạn đi kèm. Việc sử dụng thuốc cần được cá nhân hóa cho từng trẻ, phù hợp với lối sống và tình trạng sức khỏe của bé.
Bà giải thích rằng khi bác sĩ thấy trẻ mắc tự kỷ và ADHD, OCD, hoặc PANDAS, họ thường thấy mức độ biểu hiện của các triệu chứng cao hơn – đồng thời, trẻ có thể nhạy cảm với thuốc hơn, vì vậy bác sĩ có thể khuyến nghị bắt đầu với liều thấp hơn bình thường.
- Dấu Hiệu Tự Kỷ Ở Trẻ Sơ Sinh
- Dấu Hiệu Tự Kỷ Ở Người Lớn
- Thuốc Cho Trẻ Rối Loạn Phổ Tự Kỷ (ASD): Lựa Chọn Và Cân Nhắc
Các rối loạn đi kèm có thể bị chẩn đoán sai không?
-
Khó khăn giao tiếp xã hội (bị chẩn đoán là rối loạn lo âu xã hội).
-
Khó khăn diễn đạt bằng lời nói/phi ngôn ngữ (bị chẩn đoán là khuyết tật học tập).
-
Kén ăn (bị chẩn đoán là rối loạn ăn uống).
-
Kỹ năng xã hội kém (bị chẩn đoán là ADHD).
-
Khó khăn trong việc kết nối với người khác (bị chẩn đoán là rối loạn nhân cách).
-
Hành vi lặp đi lặp lại (bị chẩn đoán là rối loạn ám ảnh cưỡng chế).
-
Khó kiểm soát cảm xúc (bị chẩn đoán là rối loạn tâm trạng).
-
Nhạy cảm với kích thích giác quan (bị chẩn đoán là rối loạn xử lý cảm giác).
-
Khó khăn trong việc nắm bắt các tín hiệu xã hội (bị chẩn đoán là tâm thần phân liệt).
Cách tiếp cận chẩn đoán và điều trị tự kỷ
Bác sĩ nhi khoa có thể khuyên bạn nên đến gặp chuyên gia có đủ trình độ để đánh giá và chẩn đoán tự kỷ và các vấn đề đồng thời. Một lựa chọn là các trung tâm hoặc phòng khám chuyên về tự kỷ, nơi có thể đánh giá trong thời gian dài hơn, như Tiến sĩ Amin cho biết: “Mục tiêu của các trung tâm này là có đủ thời gian để đánh giá. Đôi khi, phòng khám nhi khoa cộng đồng có thể không có đủ thời gian để thực hiện đánh giá kéo dài một hoặc hai giờ cho trẻ.” Các trung tâm tự kỷ như Trung tâm Tự kỷ CHOC Thompson hoặc Phòng khám Boone Fetter tại CHLA có thể cung cấp cho gia đình một đội ngũ chuyên gia để chăm sóc trẻ tự kỷ. Tiến sĩ Amin nhấn mạnh rằng đó là lựa chọn của gia đình và phụ thuộc vào nơi bạn sống, vì việc di chuyển đến một trung tâm cung cấp tất cả các dịch vụ có thể khó khăn đối với một số gia đình.
Về việc điều trị, Tiến sĩ Haranin khuyên bạn nên tập trung vào những vấn đề quan trọng nhất: “Khi điều trị các rối loạn đi kèm, chúng tôi muốn xác định vấn đề nào đang gây ra nhiều lo ngại nhất. Những lo ngại cụ thể về hành vi là gì? Hãy đảm bảo có biện pháp điều trị và hỗ trợ phù hợp cho vấn đề đó.” Bà cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hợp tác giữa gia đình và các nhà cung cấp dịch vụ cho trẻ. “Đây là một lý do khác tại sao việc có một đội ngũ chuyên gia lại rất quan trọng”, bà nói. “Cần thảo luận về bất kỳ sự chậm trễ về ngôn ngữ, giao tiếp thay thế hoặc các khía cạnh khác – điều quan trọng là chúng ta phải xem xét tất cả những điều đó và không gò bó trẻ em vào những khuôn khổ chật hẹp. Chúng tôi muốn điều trị toàn bộ cho đứa trẻ, chứ không chỉ là chẩn đoán. Vì vậy, khi nói về điều trị, phương pháp cần phải linh hoạt.”
Trẻ tự kỷ thường kèm theo nhiều rối loạn khác, ảnh hưởng lớn đến khả năng can thiệp và chất lượng sống. Chẩn đoán và điều trị cần tiếp cận toàn diện, bao gồm đánh giá lâu dài, hợp tác giữa gia đình và đội ngũ chuyên gia đa ngành (bác sĩ, nhà trị liệu…), để đưa ra kế hoạch cá nhân hóa, tối ưu hóa hiệu quả can thiệp. Tìm kiếm sự hỗ trợ từ các trung tâm chuyên khoa tự kỷ là điều đáng cân nhắc.
Nguồn tham khảo
- Autism medical comorbidities – PMC
- Comorbidities in autism spectrum disorder and their etiologies – Translational Psychiatry
- Risk of psychiatric comorbidity with autism spectrum disorder and its association with diagnosis timing using a nationally representative cohort – Science Direct
- Autism’s Clinical Companions: Frequent Comorbidities with ASD – Children’s Hospital of Philadelphia
- Autism and comorbid conditions – Living Autism
- The co-occurrence of autism spectrum disorder in children with ADHD – CDC
- Autism medical comorbidities – PMC
Bài viết từ Dawn Bridge cung cấp thông tin không thay thế cho lời khuyên y tế. Chúng tôi khuyến khích bạn nói chuyện với các nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe của bạn (bác sĩ, chuyên gia dinh dưỡng đã đăng ký, dược sĩ, v.v.) về mối quan tâm của bạn, các câu hỏi về hoặc việc sử dụng thực phẩm bổ sung và những gì có thể tốt nhất cho sức khỏe tổng thể của bạn. Bất kỳ đề cập nào trong thông tin này về một sản phẩm hoặc dịch vụ cụ thể hoặc khuyến nghị từ một tổ chức hoặc hiệp hội nghề nghiệp đều không thể hiện sự chứng thực của Dawn Bridge về sản phẩm, dịch vụ hoặc lời khuyên chuyên môn đó.