Phân Loại Tự Kỷ Nặng, Tự Kỷ Nhẹ Và Mức Độ Trung Gian
Rối loạn phổ tự kỷ (ASD) không phải là một tình trạng đồng nhất, mà là một “phổ” với các mức độ biểu hiện khác nhau, từ tự kỷ nhẹ đến tự kỷ nặng. Việc phân loại này dựa trên mức độ hỗ trợ mà cá nhân cần trong cuộc sống hàng ngày, giúp xác định các can thiệp phù hợp và cá nhân hóa. DSM-5 (Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần, Ấn bản thứ 5) cung cấp một khuôn khổ để phân loại tự kỷ nặng, tự kỷ nhẹ và mức độ trung gian, dựa trên hai lĩnh vực chính:
-
Giao tiếp xã hội và tương tác: Khó khăn trong giao tiếp xã hội, bao gồm giao tiếp bằng lời nói và phi ngôn ngữ, cũng như tương tác xã hội.
-
Hành vi, sở thích và hoạt động hạn chế và lặp đi lặp lại: Các hành vi định hình, sở thích hạn chế và sự kháng cự với thay đổi.
Dựa trên hai lĩnh vực trên, tự kỷ được chia thành ba mức độ:
Mức Độ 1: Tự Kỷ Nhẹ (Yêu Cầu Hỗ Trợ)
Người mắc tự kỷ nhẹ gặp khó khăn đáng chú ý trong giao tiếp xã hội, nhưng vẫn có thể giao tiếp bằng lời. Tuy nhiên, trẻ rối loạn phổ tự kỷ có thể gặp khó khăn trong việc:
-
Bắt đầu và duy trì cuộc trò chuyện: Có thể gặp khó khăn trong việc bắt chuyện, thay đổi chủ đề, hoặc hiểu các quy tắc xã hội trong giao tiếp.
-
Kết bạn và duy trì tình bạn: Khó khăn trong việc hiểu các tín hiệu xã hội, chia sẻ sở thích và duy trì các mối quan hệ bạn bè.
-
Lập kế hoạch và tổ chức: Cần hỗ trợ trong việc lập kế hoạch và tổ chức các hoạt động.
Hành vi hạn chế và lặp lại của trẻ thường không gây trở ngại đáng kể cho hoạt động hàng ngày, nhưng có thể gây khó chịu hoặc khó khăn trong một số tình huống.
Mức Độ 2: Tự Kỷ Trung Bình (Yêu Cầu Hỗ Trợ Đáng Kể)
Người mắc tự kỷ mức độ 2 gặp khó khăn đáng kể trong giao tiếp xã hội và tương tác. Trẻ có thể:
-
Sử dụng ngôn ngữ một cách hạn chế hoặc bất thường: Có thể nói được một số từ hoặc cụm từ, nhưng gặp khó khăn trong việc sử dụng ngôn ngữ một cách linh hoạt và phù hợp với ngữ cảnh.
-
Hiểu các tín hiệu xã hội rất hạn chế: Gặp khó khăn trong việc hiểu biểu cảm khuôn mặt, giọng điệu và ngôn ngữ cơ thể của người khác.
-
Thể hiện các hành vi hạn chế và lặp lại rõ ràng: Các hành vi này có thể gây trở ngại cho hoạt động hàng ngày và tương tác xã hội.
Trẻ cần hỗ trợ đáng kể để thực hiện các hoạt động hàng ngày và tham gia vào các hoạt động xã hội.
Mức Độ 3: Tự Kỷ Nặng (Yêu Cầu Hỗ Trợ Rất Đáng Kể)
Trẻ mắc tự kỷ nặng gặp khó khăn nghiêm trọng trong giao tiếp xã hội và tương tác. Trẻ có thể:
-
Không nói được hoặc nói rất ít: Khả năng giao tiếp bằng lời rất hạn chế, hoặc không thể giao tiếp bằng lời.
-
Không hiểu hoặc phản ứng rất ít với các tín hiệu xã hội: Gặp khó khăn lớn trong việc hiểu và phản ứng với biểu cảm khuôn mặt, giọng điệu và ngôn ngữ cơ thể của người khác.
-
Thể hiện các hành vi hạn chế và lặp lại nghiêm trọng: Các hành vi này ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động hàng ngày và tương tác xã hội.
Việc phân loại tự kỷ nặng, tự kỷ nhẹ và mức độ trung gian không phải lúc nào cũng rõ ràng và có thể thay đổi theo thời gian. Mức độ hỗ trợ mà một người cần có thể khác nhau tùy thuộc vào từng bối cảnh cụ thể. Chẩn đoán và phân loại phổ tự kỷ cần được thực hiện bởi các chuyên gia có kinh nghiệm.
Dấu Hiệu Nhận Biết Tự Kỷ Nặng Và Tự Kỷ Nhẹ
Mặc dù cả tự kỷ nặng và tự kỷ nhẹ đều thuộc rối loạn phổ tự kỷ (ASD) và chia sẻ một số đặc điểm chung, mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng sẽ khác nhau đáng kể. Nhận biết được những dấu hiệu của phổ tự kỷ sẽ giúp cha mẹ và người chăm sóc có cái nhìn rõ ràng hơn, từ đó tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên nghiệp kịp thời.
Lưu ý: Dưới đây chỉ là một số dấu hiệu phổ biến, không phải tất cả trẻ tự kỷ đều biểu hiện giống nhau của phổ tự kỷ. Chẩn đoán chính xác cần dựa trên đánh giá của chuyên gia.
Giao Tiếp
-
Tự kỷ nhẹ: Trẻ có thể nói được, nhưng gặp khó khăn trong việc bắt đầu hoặc duy trì cuộc trò chuyện. Có thể gặp khó khăn khi hiểu ngôn ngữ trừu tượng, hài hước, hoặc mỉa mai. Giao tiếp bằng mắt có thể hạn chế nhưng vẫn hiện diện.
-
Tự kỷ nặng: Trẻ có thể không nói được, hoặc chỉ sử dụng một số ít từ hoặc cụm từ. Khó khăn trong việc hiểu ngôn ngữ của người khác. Giao tiếp phi ngôn ngữ cũng rất hạn chế.
Tương Tác Xã Hội
-
Tự kỷ nhẹ: Trẻ có thể muốn kết bạn nhưng không biết cách. Có thể gặp khó khăn trong việc hiểu các quy tắc xã hội và phản ứng phù hợp trong các tình huống xã hội. Có thể thể hiện sự quan tâm đến người khác, nhưng theo cách khác thường.
-
Tự kỷ nặng: Trẻ có thể tỏ ra thờ ơ với người khác, không quan tâm đến việc giao tiếp hoặc tương tác. Khó khăn nghiêm trọng trong việc hiểu và phản ứng với các tín hiệu xã hội.
Hành Vi
-
Tự kỷ nhẹ: Trẻ có thể có một số hành vi lặp đi lặp lại, nhưng không ảnh hưởng quá nhiều đến hoạt động hàng ngày. Sở thích có thể hạn chế nhưng không quá cứng nhắc. Có thể thích nghi với một số thay đổi nhỏ trong thói quen.
-
Tự kỷ nặng: Trẻ có nhiều hành vi lặp đi lặp lại và cứng nhắc, ảnh hưởng đáng kể đến hoạt động hàng ngày. Sở thích cực kỳ hạn chế và phản ứng mạnh mẽ với bất kỳ sự thay đổi nào trong thói quen.
Nhạy Cảm Với Cảm Giác
-
Tự kỷ nhẹ: Trẻ có thể nhạy cảm hơn hoặc kém nhạy cảm hơn với một số kích thích giác quan, nhưng có thể tự điều chỉnh hoặc tìm cách tránh né.
-
Tự kỷ nặng: Trẻ có thể cực kỳ nhạy cảm hoặc kém nhạy cảm với kích thích giác quan, gây ra những phản ứng mạnh mẽ và khó kiểm soát.
Can Thiệp Và Hỗ Trợ cho Trẻ Tự Kỷ Nặng, Tự Kỷ Nhẹ
Can thiệp và hỗ trợ cho trẻ tự kỷ nặng và tự kỷ nhẹ cần được thiết kế riêng biệt, phù hợp với nhu cầu và khả năng của từng trẻ. Mặc dù mục tiêu chung là giúp trẻ phát triển tối đa tiềm năng và nâng cao chất lượng cuộc sống, phương pháp và cường độ can thiệp sẽ khác nhau tùy thuộc vào mức độ phổ tự kỷ.
Can Thiệp Cho Trẻ Tự Kỷ Nhẹ
Trẻ tự kỷ nhẹ thường có khả năng học tập và thích nghi tốt hơn. Các phương pháp can thiệp tập trung vào phổ tự kỷ
-
Phát triển kỹ năng xã hội: Huấn luyện kỹ năng xã hội, liệu pháp nhóm và các hoạt động ngoại khóa giúp trẻ cải thiện khả năng giao tiếp, tương tác xã hội và xây dựng mối quan hệ.
-
Hỗ trợ học tập: Trẻ có thể cần hỗ trợ học tập cá nhân, chẳng hạn như gia sư hoặc chương trình học tập cá nhân hóa.
-
Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT): Giúp trẻ nhận biết và thay đổi những suy nghĩ và cảm xúc tiêu cực, từ đó cải thiện hành vi.
-
Liệu pháp ngôn ngữ: Nếu trẻ gặp khó khăn về ngôn ngữ, liệu pháp ngôn ngữ có thể giúp cải thiện khả năng giao tiếp.
Can Thiệp Cho Trẻ Tự Kỷ Nặng
-
Phân tích hành vi ứng dụng (ABA): ABA là một phương pháp can thiệp dựa trên nguyên tắc học tập, giúp trẻ học các kỹ năng mới và thay đổi hành vi.
-
Giao tiếp tăng cường và thay thế (AAC): Sử dụng hình ảnh, biểu tượng, hoặc thiết bị hỗ trợ để giúp trẻ giao tiếp.
-
Trị liệu nghề nghiệp: Giúp trẻ phát triển các kỹ năng tự chăm sóc, kỹ năng vận động và kỹ năng tham gia các hoạt động hàng ngày.
-
Trị liệu tích hợp cảm giác: Giúp trẻ điều chỉnh phản ứng với các kích thích cảm giác.
-
Hỗ trợ chăm sóc cá nhân: Trẻ có thể cần hỗ trợ trong việc ăn uống, vệ sinh cá nhân và các hoạt động tự chăm sóc khác.
Nguyên Tắc Chung Trong Can Thiệp
Dù là tự kỷ nặng hay tự kỷ nhẹ, các nguyên tắc can thiệp sau đây đều được áp dụng
-
Can thiệp sớm: Can thiệp càng sớm càng tốt mang lại hiệu quả cao nhất.
-
Cá nhân hóa: Kế hoạch can thiệp cần được thiết kế riêng biệt, phù hợp với nhu cầu và khả năng của từng trẻ.
-
Tính nhất quán: Cần có sự nhất quán trong việc áp dụng các phương pháp can thiệp giữa gia đình, nhà trường và các chuyên gia.
-
Tập trung vào điểm mạnh: Bên cạnh việc khắc phục khó khăn, can thiệp cũng nên tập trung vào việc phát huy điểm mạnh của trẻ.
-
Kiên trì và nhẫn nại: Can thiệp tự kỷ là một quá trình dài hạn, đòi hỏi sự kiên trì và nhẫn nại từ phía gia đình, nhà trường và các chuyên gia.
Kết luận
Đọc thêm:
Bài viết từ Dawn Bridge cung cấp thông tin không thay thế cho lời khuyên y tế. Chúng tôi khuyến khích bạn nói chuyện với các nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe của bạn (bác sĩ, chuyên gia dinh dưỡng đã đăng ký, dược sĩ, v.v.) về mối quan tâm của bạn, các câu hỏi về hoặc việc sử dụng thực phẩm bổ sung và những gì có thể tốt nhất cho sức khỏe tổng thể của bạn. Bất kỳ đề cập nào trong thông tin này về một sản phẩm hoặc dịch vụ cụ thể hoặc khuyến nghị từ một tổ chức hoặc hiệp hội nghề nghiệp đều không thể hiện sự chứng thực của Dawn Bridge về sản phẩm, dịch vụ hoặc lời khuyên chuyên môn đó.