Hành vi của trẻ tự kỷ thường khác biệt so với trẻ phát triển điển hình. Sự khác biệt này có thể biểu hiện ở nhiều khía cạnh, từ giao tiếp xã hội, ngôn ngữ, đến các hành vi lặp đi lặp lại và sở thích hạn hẹp. Hiểu rõ những hành vi này là chìa khóa để cha mẹ, giáo viên và các chuyên gia có thể hỗ trợ trẻ tự kỷ phát triển tốt nhất.

Các Hành Vi Đặc Trưng Của Trẻ Tự Kỷ

Bài viết Dawn Bridge này sẽ phân tích chi tiết các hành vi đặc trưng thường gặp ở trẻ tự kỷ, bao gồm

1. Khó khăn trong Giao Tiếp Xã Hội:

• Khó khăn trong việc thích nghi với sự thay đổi: Trẻ tự kỷ thường thích sự ổn định và có thể phản ứng mạnh mẽ với những thay đổi trong thói quen hàng ngày, môi trường hoặc lịch trình. Sự thay đổi đột ngột có thể gây ra lo lắng, cáu gắt hoặc thậm chí là khủng hoảng.
• Chơi tưởng tượng hạn chế hoặc khác thường: Trẻ tự kỷ có thể gặp khó khăn trong việc tham gia vào các trò chơi tưởng tượng hoặc có cách chơi khác thường, ví dụ như sắp xếp đồ chơi theo một thứ tự cụ thể thay vì chơi với chúng theo cách thông thường.
• Hành vi tự kích thích: Đây là những hành vi lặp đi lặp lại mà trẻ thực hiện để tự tạo ra cảm giác thoải mái hoặc kích thích giác quan. Ví dụ như lắc lư người, vỗ tay, xoay tròn đồ vật, nhìn chằm chằm vào ánh sáng.
• Ăn uống kén chọn: Nhiều trẻ tự kỷ rất kén chọn trong ăn uống, chỉ chấp nhận một số loại thức ăn nhất định hoặc có những sở thích ăn uống khác thường. Điều này có thể dẫn đến các vấn đề về dinh dưỡng.
• Vấn đề về giấc ngủ: Trẻ tự kỷ có thể gặp khó khăn trong việc đi vào giấc ngủ, ngủ không sâu giấc hoặc thức dậy nhiều lần trong đêm.

2. Hành Vi Lặp Đi Lặp Lại và Sở Thích Hạn Hẹp

• • Động tác cơ thể lặp đi lặp lại (Stereotypies): Đây là những động tác lặp đi lặp lại của cơ thể, chẳng hạn như vỗ tay, lắc lư người, xoay tròn, nhún nhảy, búng ngón tay. Những hành vi này có thể giúp trẻ tự kỷ tự điều chỉnh cảm xúc, giảm căng thẳng hoặc đơn giản là tạo ra cảm giác dễ chịu.

  • Sử dụng đồ vật lặp đi lặp lại: Trẻ có thể sắp xếp đồ vật theo một thứ tự cụ thể, xoay tròn đồ vật, hoặc chỉ chơi với một số loại đồ chơi nhất định. Sự lặp lại này có thể mang lại cho trẻ cảm giác kiểm soát và dự đoán được.

  • Ngôn ngữ lặp đi lặp lại (Echolalia): Trẻ tự kỷ có thể lặp lại các từ, cụm từ hoặc cả câu nói mà họ nghe được. Echolalia có thể là ngay lập tức (lặp lại ngay sau khi nghe) hoặc trì hoãn (lặp lại sau một khoảng thời gian). Đôi khi, echolalia là cách trẻ giao tiếp hoặc tự trấn an bản thân.

  • Sở thích hạn hẹp: Trẻ tự kỷ thường có sở thích rất hạn hẹp và tập trung cao độ vào một số chủ đề hoặc hoạt động nhất định. Ví dụ, trẻ có thể bị ám ảnh bởi tàu hỏa, khủng long hoặc một bộ phim hoạt hình cụ thể. Họ có thể dành hàng giờ để tìm hiểu về chủ đề yêu thích của mình và khó thích nghi khi phải chuyển sang hoạt động khác.

  • Khó khăn với sự thay đổi (đã đề cập nhưng bổ sung): Sự thay đổi, dù nhỏ, cũng có thể gây ra sự lo lắng và khó chịu cho trẻ tự kỷ. Ví dụ, thay đổi tuyến đường đi học, thay đổi vị trí đồ đạc trong nhà, hoặc thay đổi thực đơn hàng ngày đều có thể khiến trẻ phản ứng mạnh. Việc duy trì một lịch trình ổn định và dự đoán được có thể giúp trẻ cảm thấy an toàn và thoải mái hơn.

  • Tuân thủ thói quen cứng nhắc: Trẻ tự kỷ thường tuân thủ một thói quen rất cứng nhắc và khó thích nghi với bất kỳ sự thay đổi nào trong thói quen đó. Ví dụ, trẻ có thể luôn muốn ăn cùng một loại thức ăn vào bữa sáng, mặc cùng một bộ quần áo vào một ngày nhất định trong tuần, hoặc đi theo cùng một tuyến đường đến trường.

3. Khác Biệt về Ngôn Ngữ và Giao Tiếp:

• Chậm nói hoặc không nói: Một số trẻ tự kỷ có thể chậm phát triển ngôn ngữ hoặc không nói.

• Sử dụng ngôn ngữ một cách khác thường: Họ có thể sử dụng ngôn ngữ theo cách riêng của mình, ví dụ như đảo ngược đại từ hoặc sử dụng từ ngữ không đúng ngữ cảnh.

• Khó khăn trong việc hiểu ngôn ngữ trừu tượng hoặc ẩn dụ: Họ có thể hiểu theo nghĩa đen và gặp khó khăn với các câu nói đùa hoặc thành ngữ.

4. Các Hành Vi Khác

• Các vấn đề về hành vi: Một số trẻ tự kỷ có thể biểu hiện các vấn đề về hành vi như giận dữ, hung hăng hoặc tự làm tổn thương bản thân.

• Khó khăn trong việc điều chỉnh cảm xúc: Họ có thể gặp khó khăn trong việc kiểm soát cảm xúc của mình và dễ bị kích động.

• Các vấn đề về giấc ngủ: Trẻ tự kỷ có thể gặp khó khăn trong việc đi vào giấc ngủ hoặc duy trì giấc ngủ.

Nguyên Nhân Gây Ra Các Hành Vi Này:

1. Yếu tố Di truyền:

• Gen: Nhiều gen khác nhau được cho là có liên quan đến tự kỷ. Không có một gen duy nhất gây ra tự kỷ, mà là sự tương tác phức tạp giữa nhiều gen khác nhau. Trẻ em có bố mẹ hoặc anh chị em mắc chứng tự kỷ có nguy cơ cao hơn mắc chứng này.

• Đột biến gen: Một số đột biến gen tự phát (không di truyền) cũng có thể góp phần vào sự phát triển của tự kỷ.

• Bất thường nhiễm sắc thể: Một số bất thường về cấu trúc hoặc số lượng nhiễm sắc thể cũng có thể liên quan đến tự kỷ.

2. Yếu tố Môi trường:

• Tiếp xúc với các chất độc hại trong thai kỳ: Ví dụ như thuốc trừ sâu, kim loại nặng, và một số loại thuốc nhất định.

• Nhiễm trùng trong thai kỳ: Một số nghiên cứu cho thấy nhiễm trùng trong thai kỳ, đặc biệt là vào ba tháng đầu, có thể làm tăng nguy cơ tự kỷ ở trẻ.

• Sinh non hoặc nhẹ cân: Trẻ sinh non hoặc nhẹ cân có nguy cơ cao hơn mắc chứng tự kỷ.

• Tuổi của cha mẹ: Cả tuổi của cha và mẹ đều được cho là có liên quan đến nguy cơ tự kỷ ở trẻ.

3. Yếu tố Thần kinh:

• Sự phát triển bất thường của não bộ: Nghiên cứu cho thấy sự khác biệt trong cấu trúc và chức năng của não bộ ở trẻ tự kỷ, đặc biệt là ở các vùng não liên quan đến giao tiếp xã hội, ngôn ngữ và xử lý thông tin.

• Sự mất cân bằng chất dẫn truyền thần kinh: Một số chất dẫn truyền thần kinh, chẳng hạn như serotonin và dopamine, được cho là có vai trò trong sự phát triển của tự kỷ.

Hỗ Trợ Trẻ Tự Kỷ:

Việc can thiệp sớm và hỗ trợ phù hợp có thể giúp trẻ tự kỷ phát triển các kỹ năng cần thiết và cải thiện chất lượng cuộc sống. Một số phương pháp can thiệp phổ biến bao gồm:

• Liệu pháp hành vi: Nhằm thay đổi các hành vi không mong muốn và dạy các kỹ năng mới.

• Liệu pháp ngôn ngữ: Giúp trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp và ngôn ngữ.

• Liệu pháp nghề nghiệp: Hỗ trợ trẻ phát triển các kỹ năng sinh hoạt hàng ngày.

Kết Luận

Hiểu rõ hành vi của trẻ tự kỷ không chỉ đơn thuần là nhận biết các dấu hiệu, mà còn là thấu hiểu những khó khăn và thách thức mà trẻ đang phải đối mặt hàng ngày. Từ những khó khăn trong giao tiếp xã hội, hành vi lặp đi lặp lại, đến sự nhạy cảm với kích thích giác quan, mỗi hành vi đều là một phần của bức tranh tổng thể về chứng tự kỷ. Chính sự thấu hiểu này sẽ là nền tảng để cha mẹ, giáo viên và các chuyên gia xây dựng một môi trường hỗ trợ tốt nhất cho trẻ.

Chẩn đoán sớm và can thiệp kịp thời là chìa khóa vàng để giúp trẻ tự kỷ phát huy tối đa tiềm năng của mình. Các phương pháp can thiệp như liệu pháp hành vi, liệu pháp ngôn ngữ và liệu pháp nghề nghiệp có thể mang lại những thay đổi tích cực, giúp trẻ phát triển các kỹ năng cần thiết để hòa nhập với cuộc sống.

Tuy nhiên, hành trình đồng hành cùng trẻ tự kỷ không chỉ dừng lại ở việc áp dụng các liệu pháp. Điều quan trọng hơn cả là sự yêu thương, kiên nhẫn và chấp nhận của gia đình và cộng đồng. Mỗi trẻ tự kỷ đều là một cá nhân độc đáo với những điểm mạnh và tiềm năng riêng. Hãy tập trung vào những điểm mạnh đó, khuyến khích sự sáng tạo và giúp trẻ tự tin thể hiện bản thân.

Đọc thêm:

• Hành vi và thách thức ở trẻ rối loạn phổ tự kỷ

• Rối Loạn Phổ Tự Kỷ: Triệu Chứng, Nguyên Nhân, Chẩn Đoán Và Điều Trị

• Rối Loạn Ngôn Ngữ Và Lời Nói Ở Chứng Rối Loạn Phổ Tự Kỷ (ASD)