Rối loạn xử lý cảm giác (SPD) là một rối loạn phổ biến, ảnh hưởng đáng kể đến sự phát triển và chất lượng cuộc sống của trẻ tự kỷ. Bài viết này của Dawn Bridge sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về rối loạn xử lý cảm giác ở trẻ tự kỷ, mối liên hệ giữa hai rối loạn này, cũng như các phương pháp can thiệp và hỗ trợ hiệu quả.
1. Rối loạn xử lý cảm giác (SPD)
Rối loạn xử lý cảm giác là một tình trạng não bộ gặp khó khăn trong việc tiếp nhận và phản ứng với thông tin từ các giác quan. Khác với những người bình thường, trẻ mắc SPD có thể phản ứng quá mức hoặc không đủ với các kích thích cảm giác từ môi trường xung quanh.
Các giác quan này không chỉ bao gồm thị giác, thính giác, xúc giác, vị giác, khứu giác mà còn có cả hệ thống tiền đình (giúp giữ thăng bằng) và hệ thống bản thể (giúp nhận thức về vị trí cơ thể trong không gian). SPD có thể ảnh hưởng đến một hoặc nhiều giác quan cùng lúc.
1.1. Các biểu hiện của rối loạn xử lý cảm giác ở trẻ em
Mỗi trẻ mắc SPD có thể có những biểu hiện khác nhau, tùy thuộc vào loại giác quan bị ảnh hưởng và mức độ nhạy cảm của trẻ. Một số trẻ có thể quá nhạy cảm với các kích thích, trong khi những trẻ khác lại có thể thiếu nhạy cảm.
Dưới đây là một số biểu hiện thường gặp:
Quá nhạy cảm
- Ánh sáng: Trẻ có thể cảm thấy khó chịu với ánh sáng mạnh, đèn nhấp nháy hoặc ánh sáng mặt trời.
- Âm thanh: Tiếng ồn lớn, tiếng động đột ngột hoặc âm thanh cao có thể khiến trẻ sợ hãi hoặc khó chịu.
- Xúc giác: Trẻ có thể không thích bị chạm vào, đặc biệt là những cái chạm nhẹ hoặc bất ngờ. Quần áo, nhãn mác hoặc một số chất liệu vải nhất định cũng có thể gây khó chịu cho trẻ.
- Vị giác và khứu giác: Trẻ có thể kén ăn, từ chối một số loại thức ăn do kết cấu, mùi vị hoặc mùi của chúng.
- Vận động: Trẻ có thể sợ hãi khi chơi xích đu, cầu trượt hoặc tham gia các hoạt động vận động mạnh khác.
Thiếu nhạy cảm
- Vận động: Trẻ có thể luôn vận động, không thể ngồi yên một chỗ, thường xuyên chạy nhảy, leo trèo hoặc xoay người.
- Xúc giác: Trẻ có thể tìm kiếm các kích thích xúc giác mạnh, chẳng hạn như va vào đồ vật, cắn hoặc nhai đồ vật (bao gồm cả tay và quần áo).
- Thị giác: Trẻ có thể thích nhìn chằm chằm vào các vật chuyển động hoặc ánh sáng.
- Không gian cá nhân: Trẻ có thể không nhận biết được không gian cá nhân, đứng quá gần người khác hoặc chạm vào người khác một cách không phù hợp.
- Nhận thức về cơ thể: Trẻ có thể không nhận ra khi mặt bị bẩn hoặc mũi bị chảy nước mũi.
Khó khăn về vận động
- Vụng về, dễ bị ngã, hoặc kém thăng bằng.
- Gặp khó khăn trong việc cầm bút chì, kéo hoặc các vật dụng nhỏ khác.
- Khó khăn khi leo cầu thang hoặc thực hiện các hoạt động đòi hỏi sự phối hợp vận động.
- Có tư thế kỳ quặc hoặc khó khăn trong việc điều chỉnh tư thế.
1.2. Các dạng rối loạn xử lý cảm giác
SPD được chia thành ba dạng chính, dựa trên cách thức não bộ xử lý thông tin cảm giác:
| Dạng SPD | Mô tả | Ví dụ |
|---|---|---|
| Rối loạn điều biến cảm giác | Khó khăn trong việc điều chỉnh phản ứng với các kích thích cảm giác. Trẻ có thể phản ứng quá mức hoặc không đủ với các kích thích. | Trẻ sợ hãi khi nghe tiếng ồn lớn, hoặc trẻ cần phải lắc lư mạnh để cảm thấy thoải mái. |
| Rối loạn vận động dựa trên cảm giác | Khó khăn trong việc phối hợp vận động, giữ thăng bằng, và thực hiện các hoạt động đòi hỏi kỹ năng vận động. | Trẻ vụng về, dễ bị ngã, khó khăn khi leo trèo hoặc chơi thể thao. |
| Rối loạn phân biệt cảm giác | Khó khăn trong việc phân biệt các kích thích cảm giác khác nhau. | Trẻ khó khăn trong việc phân biệt các hình dạng, màu sắc, âm thanh hoặc mùi vị. |
2. Mối liên hệ giữa rối loạn phổ tự kỷ và rối loạn xử lý cảm giác
Rối loạn xử lý cảm giác thường gặp ở trẻ em mắc chứng tự kỷ. Theo nghiên cứu, có đến 3/4 trẻ tự kỷ có phản ứng không điển hình với các kích thích cảm giác. Một số nghiên cứu khác cho thấy tỷ lệ này có thể lên đến 90%.
Để hiểu rõ hơn về mối liên hệ này, các nhà nghiên cứu đã tìm hiểu về các đặc điểm chung và riêng của hai rối loạn này.
2.1. Sự khác biệt giữa tự kỷ và rối loạn xử lý cảm giác
Mặc dù có nhiều điểm chung, tự kỷ và rối loạn xử lý cảm giác là hai tình trạng riêng biệt. SPD chủ yếu liên quan đến khó khăn trong việc xử lý thông tin cảm giác, trong khi tự kỷ bao gồm một loạt các thách thức rộng hơn về hành vi, giao tiếp và xã hội.
2.2. Các vấn đề cảm giác ở trẻ tự kỷ
Trẻ tự kỷ có thể gặp các vấn đề cảm giác tương tự như trẻ mắc SPD, bao gồm quá nhạy cảm và thiếu nhạy cảm với các kích thích. Tuy nhiên, các vấn đề cảm giác ở trẻ tự kỷ thường đi kèm với các triệu chứng khác của tự kỷ, chẳng hạn như:
- Tăng cường vận động, chẳng hạn như nhảy, quay hoặc va vào đồ vật.
- Tăng cường các hành vi tự kích thích, chẳng hạn như vỗ tay, tạo ra tiếng ồn lặp đi lặp lại hoặc lắc lư.
- Che tai hoặc mắt để tránh các kích thích thị giác hoặc thính giác.
- Khó khăn trong việc nhận ra các cảm giác bên trong như đói, đau hoặc cần đi vệ sinh.
- Từ chối hoặc khăng khăng đòi một số loại thức ăn hoặc quần áo nhất định do nhạy cảm với kết cấu hoặc mùi vị.
- Thường xuyên nhai các vật dụng không phải thức ăn để đáp ứng nhu cầu cảm giác.
- Thường xuyên chạm vào người khác hoặc chơi thô bạo do khó khăn trong việc điều chỉnh cảm giác xúc giác và không gian cá nhân.
- Khó khăn trong giao tiếp hoặc phản hồi khi não bộ đang tập trung xử lý thông tin cảm giác (tắt máy).
3. Tỷ lệ mắc rối loạn xử lý cảm giác ở trẻ em mắc chứng tự kỷ
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tỷ lệ mắc SPD ở trẻ tự kỷ rất cao. Theo một số nghiên cứu, con số này có thể lên đến 90%. Một nghiên cứu khác cho thấy 94,3% trẻ tự kỷ đáp ứng tiêu chí lâm sàng của SPD. Để so sánh, tỷ lệ mắc SPD ở trẻ em nói chung chỉ khoảng 5% đến 16%. Điều này cho thấy SPD là một rối loạn đi kèm rất phổ biến ở trẻ tự kỷ.
Các nhà khoa học cũng đang nghiên cứu về mối liên hệ giữa các vấn đề cảm giác và nguy cơ lạm dụng chất gây nghiện ở người tự kỷ. Mặc dù SPD không được công nhận là một chẩn đoán y tế chính thức trong DSM-5, nhưng nó thường tồn tại song song với chẩn đoán tự kỷ. Các nhà nghiên cứu đã tiến hành nhiều nghiên cứu để tìm hiểu về tỷ lệ mắc SPD ở trẻ tự kỷ, sử dụng các phương pháp đánh giá và tiêu chuẩn chẩn đoán khác nhau.
Rối loạn xử lý cảm giác là một rối loạn đi kèm phổ biến ở trẻ em mắc chứng tự kỷ. Việc nhận biết và can thiệp sớm SPD có thể giúp trẻ cải thiện chất lượng cuộc sống và hòa nhập cộng đồng tốt hơn. Các bậc cha mẹ, nhà giáo dục và chuyên gia y tế cần hiểu rõ về SPD, các biểu hiện và tác động của nó đối với trẻ tự kỷ để có thể đưa ra những hỗ trợ kịp thời và phù hợp.
Nếu bạn nghi ngờ con mình có SPD, hãy tìm kiếm sự tư vấn và hỗ trợ từ các chuyên gia. Can thiệp sớm và toàn diện, kết hợp các phương pháp giáo dục, trị liệu và điều chỉnh môi trường, là chìa khóa giúp trẻ tự kỷ phát triển toàn diện và có một cuộc sống hạnh phúc.
Nguồn trích dẫn
- Sensory Processing Disorder: Causes, Symptoms, and Treatment – WebMD
- Sensory Processing Disorder (SPD) – familydoctor.org.
- Signs of Autism Sensory Problems – Golden Care Therapy.
Bài viết từ Dawn Bridge cung cấp thông tin không thay thế cho lời khuyên y tế. Chúng tôi khuyến khích bạn nói chuyện với các nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe của bạn (bác sĩ, chuyên gia dinh dưỡng đã đăng ký, dược sĩ, v.v.) về mối quan tâm của bạn, các câu hỏi về hoặc việc sử dụng thực phẩm bổ sung và những gì có thể tốt nhất cho sức khỏe tổng thể của bạn. Bất kỳ đề cập nào trong thông tin này về một sản phẩm hoặc dịch vụ cụ thể hoặc khuyến nghị từ một tổ chức hoặc hiệp hội nghề nghiệp đều không thể hiện sự chứng thực của Dawn Bridge về sản phẩm, dịch vụ hoặc lời khuyên chuyên môn đó.