Chế độ GFCF và trẻ tự kỷ: Đánh giá mới nhất 2024 về Trục Não – Ruột và cải thiện hành vi

Đối với các bậc phụ huynh có con trong phổ tự kỷ (ASD), hành trình tìm kiếm giải pháp hỗ trợ con luôn đầy ắp hy vọng và cả những trăn trở. Trong vô số các phương pháp can thiệp, chế độ ăn không Gluten và không Casein (GFCF) nổi lên như một chủ đề được quan tâm sâu sắc. Liệu việc thay đổi chế độ ăn uống có thực sự tạo ra khác biệt trong hành vi, giấc ngủ và chất lượng sống của trẻ?

Một đánh giá tổng quan (scoping review) mới được công bố vào tháng 5 năm 2024 bởi Zafirovski và các cộng sự đã cung cấp cái nhìn cập nhật về vấn đề này. Bài viết này sẽ phân tích những phát hiện khoa học mới nhất, đi sâu vào cơ chế “Trục Não – Ruột”, và khám phá cách áp dụng GFCF một cách an toàn, hiệu quả.

Tại sao GFCF lại được quan tâm trong rối loạn phổ tự kỷ (ASD)?

Sự quan tâm đến GFCF không phải là ngẫu nhiên. Nó bắt nguồn từ các lý thuyết khoa học về mối liên kết mật thiết giữa hệ tiêu hóa và não bộ, hay còn gọi là “Trục Não – Ruột”.

Một trong những giả thuyết phổ biến nhất là “giả thuyết opioid”. Lý thuyết này cho rằng:

1. Một số trẻ ASD gặp vấn đề về tiêu hóa, đặc biệt là tăng tính thấm đường ruột (thường gọi là “ruột rò rỉ”).
2. Khi trẻ tiêu thụ thực phẩm chứa gluten (có trong lúa mì) và casein (có trong sữa), các protein này không được tiêu hóa hoàn toàn.
3. Do ruột bị “rò rỉ”, các peptide (mảnh vỡ protein) này có thể đi qua hàng rào ruột, xâm nhập vào máu.
4. Khi đến não, các peptide này được cho là có tác dụng giống như opioid (thuốc phiện), gây ảnh hưởng đến hành vi, nhận thức và cảm nhận xã hội của trẻ.

Ngoài ra, trẻ tự kỷ có tỷ lệ gặp các vấn đề về tiêu hóa (như táo bón, tiêu chảy) cao hơn đáng kể so với trẻ phát triển điển hình. Điều này khiến các nhà khoa học tin rằng, cải thiện sức khỏe đường ruột có thể là chìa khóa để cải thiện các triệu chứng cốt lõi của tự kỷ.

Đánh giá tổng quan 2024: Chế độ GFCF tác động thế nào đến chất lượng sống?

Nghiên cứu của Zafirovski và cộng sự (2024) là một đánh giá tổng quan, phân tích dữ liệu từ 27 nghiên cứu khác nhau được công bố từ năm 2013 đến 2024, nhằm xem xét tác động của chế độ ăn GFCF lên chất lượng sống của trẻ em và thanh thiếu niên tự kỷ.

Kết quả mang lại nhiều tín hiệu tích cực nhưng cũng không thiếu sự thận trọng:

• Tác động tích cực là đa số: Đa số các nghiên cứu trong bài tổng quan này đều cho thấy tác dụng tích cực của chế độ ăn GFCF đối với nhiều triệu chứng tự kỷ.
• Cải thiện đa dạng: Những thay đổi tích cực được ghi nhận không chỉ ở các triệu chứng tiêu hóa, mà còn ở kỹ năng nhận thức và hành vi.
• Ý kiến trái chiều: Dù vậy, các nhà nghiên cứu cũng ghi nhận rằng vẫn có ý kiến trái chiều và một số nghiên cứu cho thấy bằng chứng mâu thuẫn.

Điều này cho thấy GFCF có thể là một can thiệp tiềm năng hiệu quả, nhưng cần được nghiên cứu thêm để có bằng chứng đáng tin cậy hơn.

Những cải thiện cụ thể về hành vi, nhận thức và tiêu hóa

Phần phân tích chuyên sâu của đánh giá tổng quan (thematic analysis) đã chỉ ra những lĩnh vực cải thiện cụ thể mà chế độ GFCF có thể mang lại. Đây chính là điều mà các phụ huynh quan tâm nhất:

1. Cải thiện hành vi (Đặc biệt khi có vấn đề tiêu hóa)

Ba nghiên cứu trong bài tổng quan chỉ ra rằng những trẻ ASD có biểu hiện rối loạn tiêu hóa (như táo bón, tiêu chảy) khi áp dụng chế độ ăn GFCF cho thấy sự cải thiện rõ rệt về hành vi. Điều này củng cố mạnh mẽ giả thuyết về Trục Não – Ruột: khi đường ruột “yên”, hành vi của trẻ cũng “dịu” lại.

2. Cải thiện giấc ngủ

Giấc ngủ là vấn đề nan giải với nhiều gia đình có trẻ đặc biệt. Bốn nghiên cứu trong bài tổng quan nhận thấy rằng việc loại bỏ gluten và casein khỏi chế độ ăn đã giúp cải thiện các vấnd đề về giấc ngủ. Giấc ngủ tốt hơn đồng nghĩa với việc trẻ giảm bớt cáu gắt, tăng khả năng tập trung và học hỏi vào ban ngày.

3. Cải thiện giao tiếp và nhận thức

Sáu nghiên cứu đã quan sát thấy sự cải thiện về giao tiếp. Một thử nghiệm ngẫu nhiên có kiểm soát (RCT) thậm chí còn ghi nhận sự cải thiện đáng kể về điểm số giao tiếp ở nhóm ăn GFCF. Sáu nghiên cứu khác cũng xác định những thay đổi tích cực về nhận thức và cải thiện khả năng tập trung.

4. Giảm hành vi rập khuôn và tăng động (ADHD)

Năm nghiên cứu cho thấy sự cải thiện trong các hoạt động rập khuôn (stereotypical activity). Đáng chú ý, sáu nghiên cứu cũng báo cáo về sự cải thiện các triệu chứng của Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) ở trẻ tự kỷ, chẳng hạn như giảm hiếu động và tăng khả năng chú ý.

Thách thức khi theo đuổi GFCF: Không chỉ là ‘cắt bỏ’

Mặc dù các kết quả trên rất đáng hy vọng, nghiên cứu của Zafirovski et al. (2024) cũng nhấn mạnh những thách thức và cảnh báo quan trọng.

Nhiều nhà nghiên cứu bày tỏ ý kiến trái chiều về tính hiệu quả và an toàn của chế độ ăn này. Mối lo ngại lớn nhất là nguy cơ thiếu hụt dinh dưỡng. Gluten và casein có trong rất nhiều loại thực phẩm phổ biến. Việc loại bỏ chúng một cách đột ngột và không có kế hoạch thay thế có thể khiến trẻ (vốn đã kén ăn) bị thiếu hụt vi chất, sụt cân, hoặc thậm chí rối loạn giấc ngủ (do đói hoặc thiếu chất).

Một số nghiên cứu chỉ ra rằng trẻ theo chế độ GFCF có thể không đáp ứng đủ nhu cầu dinh dưỡng khuyến nghị hàng ngày. Do đó, các bác sĩ và chuyên gia lâm sàng được khuyên nên thận trọng khi tư vấn chế độ ăn GFCF cho các gia đình.

Câu hỏi đặt ra là: Làm thế nào để khai thác lợi ích tiềm năng của GFCF mà vẫn đảm bảo con nhận đủ dinh dưỡng để phát triển?

Một hành trình hy vọng dựa trên khoa học

Đánh giá tổng quan năm 2024 của Zafirovski và cộng sự một lần nữa khẳng định rằng chế độ ăn GFCF là một can thiệp tiềm năng, có thể mang lại những cải thiện đáng kể về chất lượng sống cho trẻ tự kỷ, đặc biệt là về hành vi, giấc ngủ và tiêu hóa.

Tuy nhiên, khoa học cũng cảnh báo rằng GFCF không phải là “phép màu” và cần được thực hiện một cách cẩn trọng để tránh thiếu hụt dinh dưỡng.

Hành trình của cha mẹ là tìm kiếm sự cân bằng – áp dụng một chế độ ăn nghiêm ngặt để giảm các yếu tố kích thích, đồng thời cung cấp một nguồn dinh dưỡng nền tảng an toàn, giàu vi chất để hỗ trợ Trục Não – Ruột và giúp con phát triển toàn diện.

Để được tư vấn chuyên sâu hơn về chế độ dinh dưỡng GFCF, tầm quan trọng của Trục Não – Ruột trong việc cải thiện hành vi, hoặc tìm hiểu về giải pháp dinh dưỡng nền tảng, quý phụ huynh vui lòng liên hệ Hotline: 0988 71 71 07.

Tài liệu tham khảo:

• Zafirovski, K., et al. (2024). Impact of Gluten-Free and Casein-Free diet on the quality of life of Autistic children and Adolescents: A Scoping review. Preprints.org. doi: 10.20944/preprints202405.2068.v1