Đối với các bậc phụ huynh có con rối loạn phổ tự kỷ (ASD) hoặc rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD), hành trình tìm kiếm giải pháp hỗ trợ con chưa bao giờ là dễ dàng. Bên cạnh các liệu pháp can thiệp hành vi và giáo dục, dinh dưỡng đang ngày càng được quan tâm như một yếu tố nền tảng quan trọng.
Trong số các phương pháp dinh dưỡng, chế độ ăn GFCF không Gluten và không Casein là chủ đề được thảo luận sôi nổi nhất. Liệu việc loại bỏ lúa mì và sữa có thực sự giúp con cải thiện hành vi, giấc ngủ hay khả năng giao tiếp? Hãy cùng đi sâu vào các bằng chứng khoa học uy tín, bao gồm nghiên cứu ScanBrit nổi tiếng và các phân tích gộp mới nhất để hiểu rõ cơ chế tác động này.
Cơ sở khoa học: Tại sao Gluten và Casein lại ảnh hưởng đến não bộ của trẻ?
Để hiểu vì sao chế độ ăn lại liên quan đến hành vi, chúng ta cần nhìn vào Trục Não – Ruột (Gut-Brain Axis). Nhiều trẻ em mắc ASD gặp phải các vấn đề về tiêu hóa (GI) và sự mất cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột.
Theo các giả thuyết khoa học, đặc biệt là “Lý thuyết Thừa Opioid” (Opioid Excess Theory) được nhắc đến trong các nghiên cứu tổng quan gần đây, vấn đề nằm ở cách cơ thể xử lý protein:
- Gluten: Protein có trong lúa mì, lúa mạch.
- Casein: Protein có trong sữa động vật và các chế phẩm từ sữa.
Ở những trẻ có “ruột bị rò rỉ” (tăng tính thấm thành ruột), các protein này không được tiêu hóa hoàn toàn mà phân giải thành các peptide có hoạt tính giống thuốc phiện (opioid), gọi là gliadorphin và casomorphin. Các peptide này có thể rò rỉ qua thành ruột vào máu, vượt qua hàng rào máu não và gắn vào các thụ thể opioid trong hệ thần kinh trung ương.
Hậu quả của quá trình này được cho là gây ra hoặc làm trầm trọng thêm các triệu chứng điển hình của tự kỷ như: thu mình xã hội, hành vi rập khuôn, kém tập trung và rối loạn cảm giác.
Bằng chứng từ Nghiên cứu ScanBrit: Hiệu quả dài hạn trên hành vi và tăng động
Một trong những nghiên cứu quan trọng nhất về chủ đề này là Nghiên cứu ScanBrit – một thử nghiệm ngẫu nhiên, có đối chứng (RCT) kéo dài 24 tháng trên trẻ em mắc ASD. Đây được xem là một trong những bằng chứng mạnh mẽ nhất về tác động của can thiệp dinh dưỡng.
Kết quả từ giai đoạn đầu (12 tháng) và giai đoạn mở rộng (24 tháng) của nghiên cứu này đã chỉ ra những cải thiện đáng kể ở nhóm trẻ áp dụng chế độ ăn GFCF so với nhóm không áp dụng:
- Cải thiện cốt lõi: Trẻ áp dụng chế độ ăn GFCF cho thấy sự cải thiện có ý nghĩa thống kê trong các lĩnh vực giao tiếp, tương tác xã hội và giảm các hành vi rập khuôn.
- Giảm triệu chứng ADHD: Nghiên cứu ghi nhận sự giảm thiểu rõ rệt các biểu hiện của sự mất tập trung và hiếu động thái quá (hyperactivity). Điều này gợi ý rằng dinh dưỡng có thể đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ khả năng học tập và kiểm soát hành vi.
- Tác động dài hạn: Các cải thiện này được duy trì qua thời gian, mặc dù tốc độ cải thiện có thể chững lại (plateau) sau 12 tháng đầu tiên, cho thấy tầm quan trọng của việc duy trì chế độ ăn bền bỉ.
Phân tích gộp và Tổng quan hệ thống: Cái nhìn rộng hơn từ đa quốc gia
Không chỉ dừng lại ở một nghiên cứu riêng lẻ, các phân tích gộp (meta-analysis) và tổng quan hệ thống (systematic review) gần đây đã củng cố thêm niềm tin vào chế độ ăn GFCF.
Cải thiện hành vi rập khuôn và nhận thức Một phân tích gộp năm 2022 trên 8 nghiên cứu thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng (với gần 300 trẻ tham gia) đã kết luận rằng chế độ ăn GFCF có thể giúp giảm đáng kể các hành vi rập khuôn (stereotypical behaviors) và cải thiện nhận thức (cognition). Mặc dù các triệu chứng khác chưa thấy sự thay đổi thống kê rõ rệt trong phân tích này, nhưng những tín hiệu tích cực về nhận thức là một bước tiến quan trọng cho việc học tập của trẻ.
Lợi ích trên các vấn đề tiêu hóa và giấc ngủ Một đánh giá phạm vi (scoping review) năm 2024 đã tổng hợp dữ liệu từ 27 bài báo khoa học và nhận thấy rằng đa số các nghiên cứu đều báo cáo hiệu quả tích cực. Đặc biệt, chế độ ăn GFCF cho thấy hiệu quả rõ rệt ở nhóm trẻ có kèm theo các triệu chứng rối loạn tiêu hóa (táo bón, tiêu chảy) và dị ứng thực phẩm. Việc loại bỏ các tác nhân gây viêm (gluten/casein) giúp làm dịu đường ruột, từ đó có thể cải thiện giấc ngủ và giảm sự khó chịu, cáu gắt ở trẻ.
Thách thức và Lưu ý quan trọng khi thực hiện GFCF
Mặc dù lợi ích là rất hứa hẹn, nhưng các nhà khoa học cũng đưa ra những cảnh báo quan trọng. Việc loại bỏ hoàn toàn sữa và các sản phẩm từ lúa mì có thể dẫn đến nguy cơ thiếu hụt các vi chất thiết yếu.
Một số rủi ro được ghi nhận trong các nghiên cứu bao gồm:
- Ảnh hưởng đến chỉ số cơ thể: Trẻ theo chế độ GFCF có thể có các chỉ số nhân trắc học thấp hơn so với trẻ ăn uống bình thường nếu không được bổ sung đúng cách.
- Thiếu hụt dưỡng chất: Nguy cơ thiếu hụt Canxi, Vitamin D và Protein do loại bỏ sữa và chế phẩm sữa. Ngoài ra, việc loại bỏ ngũ cốc có thể dẫn đến thiếu hụt Vitamin nhóm B và Sắt.
- Vấn đề xã hội: Chế độ ăn kiêng khem nghiêm ngặt có thể gây ra sự cô lập xã hội trong một số trường hợp.
Do đó, các chuyên gia khuyến cáo rằng việc áp dụng chế độ ăn GFCF nên được thực hiện một cách cẩn trọng. Cha mẹ cần tìm kiếm các nguồn thực phẩm thay thế giàu dinh dưỡng để đảm bảo trẻ vẫn phát triển thể chất toàn diện trong khi cải thiện các vấn đề hành vi.
Kết luận
Khoa học đang ngày càng làm sáng tỏ mối liên hệ mật thiết giữa những gì trẻ ăn và cách trẻ cư xử, cảm nhận. Các nghiên cứu uy tín như ScanBrit hay các phân tích gộp gần đây đều cho thấy chế độ ăn GFCF là một can thiệp tiềm năng giúp cải thiện hành vi rập khuôn, tăng khả năng giao tiếp và giảm các vấn đề tiêu hóa ở trẻ tự kỷ và tăng động.
Tuy nhiên, chìa khóa của thành công không chỉ là “loại bỏ” gluten và casein, mà còn là “bù đắp” bằng nguồn dinh dưỡng an toàn, cân bằng. Việc tham vấn ý kiến chuyên gia và theo dõi sát sao tình trạng dinh dưỡng của trẻ là bước đi cần thiết để đảm bảo an toàn và hiệu quả lâu dài.
Việc bắt đầu và duy trì một chế độ ăn loại bỏ Gluten và Casein đúng cách cho con không phải là điều dễ dàng. Nếu ba mẹ đang băn khoăn về lộ trình thực hiện, cách cân bằng dinh dưỡng hay cần giải đáp thêm về các nghiên cứu khoa học liên quan đến Trục Não – Ruột, đừng ngần ngại liên hệ với đội ngũ chuyên môn của chúng tôi để được hỗ trợ kịp thời.
📞 Hotline hỗ trợ: 0985 39 18 81
Tài liệu tham khảo:
- Quan, L., et al. (2022). A systematic review and meta-analysis of the benefits of a gluten-free diet and/or casein-free diet for children with autism spectrum disorder. Nutrition Reviews, 80(5), 1237-1246.
- Whiteley, P., et al. (2010). The ScanBrit randomised, controlled, single-blind study of a gluten- and casein-free dietary intervention for children with autism spectrum disorders. Nutritional Neuroscience, 13(2), 87-100.
- Zafirovski, K., et al. (2024). Impact of Gluten-Free and Casein-Free Diet on Behavioural Outcomes and Quality of Life of Autistic Children and Adolescents: A Scoping Review. Children, 11, 862.
Đọc thêm:
- Chế độ GFCF và trẻ tự kỷ: Đánh giá mới nhất 2024 về Trục Não – Ruột và cải thiện hành vi
- Vì sao kiêng Gluten và Casein (GFCF) có thể cải thiện hành vi và giấc ngủ của trẻ tự kỷ, ADHD?
- Mắt Xích “Ẩn” Quyết Định Giấc Ngủ
Lưu ý quan trọng từ Dawn Bridge
Bài viết từ Dawn Bridge cung cấp thông tin không thay thế cho lời khuyên y tế. Chúng tôi khuyến khích bạn nói chuyện với các nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe của bạn (bác sĩ, chuyên gia dinh dưỡng đã đăng ký, dược sĩ, v.v.) về mối quan tâm của bạn, các câu hỏi về hoặc việc sử dụng thực phẩm bổ sung và những gì có thể tốt nhất cho sức khỏe tổng thể của bạn.
Bất kỳ đề cập nào trong thông tin này về một sản phẩm hoặc dịch vụ cụ thể hoặc khuyến nghị từ một tổ chức hoặc hiệp hội nghề nghiệp đều không thể hiện sự chứng thực của Dawn Bridge về sản phẩm, dịch vụ hoặc lời khuyên chuyên môn đó.